حقیقت دیورند را نباید کتمان کرد

حقیقت دیورند را نباید کتمان کرد

انجنير انور صالح

مردم افغانستان و پاکستان با مشترکات فرهنگی و عقیدتی در دو جغرافیای سیاسی متفاوت اما در کنار هم زندگی دارند. از زمانی که پاکستان از پیکر هند جدا شد و به عنوان یک کشور مستقل عرض اندام کرد، روابط دیپلوماتیک میان دو کشور هم‌سایه (افغانستان و پاکستان) فراز و فرودهای زیادی داشته است. تنش‌های سیاسی میان دو کشور، بی‌تاثیر بالای روابط عادی مردم نیز نبوده است. جدای از موضع‌گیری‌های سیاسی، موضع‌گیری‌هایی که اکنون مردم افغانستان در قبال کشور پاکستان اتخاذ نموده‌اند، درخور تأمل است.

اخیرا با تشدید تنش‌های سیاسی میان کابل و اسلام آباد، موجی از تبلیغات رسانه‌ای ــ دیداری و شنیداری ــ در افغانستان علیه پاکستان شکل گرفته است. این تبلیغات به حدی دامن خویش را گسترش داده که حتا زمزمه تحریم واردات مواد غذایی از کشور پاکستان از سوی شهروندان افغانستان شنیده می‌شود. شهروندان افغانستان پس از آن چنین موضع‌گیری‌های تندی را در برابر پاکستان اتخاذ نموده‌اند که شاهد حملات گسترده انتحاری در پایتخت و شماری از ولایت‌های کشور می‌باشند. در دیدگاه عمومی افغان‌ها، عامل این همه ناامنی‌ها و تشدید حملات شورشیان، سازمان استخباراتی پاکستان می‌باشد؛ اما این دیدگاه چندان دور از واقعیت هم بوده نمی‌تواند. باید دید که ریشه‌های این خصومت‌ها و تنش‌های سیاسی کنونی میان دو کشور به کجا بر می‌گردد؟ برای آسیب شناسی وضعیت کنونی لازم است که روابط سیاسی میان دو کشور را در چارچوب سیاست‌های حکومت‌های پیشین افغانستان مورد مطالعه قرار دهیم. باز شناخت و بازخوانی سیاست‌های گذشته و اصلاح سیاست‌های غیر مدبرانه حکومت‌های پیشین، می‌تواند که نقشی برای ایجاد ثبات در وضعیت کنونی بازی نماید.

آنچه که آشکار است، ریشه کنونی بحران‌های سیاسی میان افغانستان و پاکستان به مسئله خط مرزی دیورند میان دو کشور، بر می‌گردد. خط دیورند به‌عنوان مرز میان افغانستان و پاکستان کنونی در زمان حکومت امیر عبدالرحمن با حکومت هند بریتانیایی وقت، به امضا رسیده است و اکنون صد سال و اندی می‌شود که از امضای این معاهده مرزی می‌گذرد. اما سرنوشت این معاهده در حکومت‌های پسین در حالت ابهام باقی ماند. حکومت‌های شاهی پس از عبدالرحمن و نیز نظام‌های پسین افغانستان، هیچ‌کدام، موضع روشن و نقش تعیین کننده در مورد خط مرزی دیورند، نداشته‌اند. خط مرزی دیورند پس از امضای معاهده گاهی به عنوان ابزار در بر انگیختن حس ناسیونالیستی قبیله‌ای در افغانستان استفاده شده و گاهی هم به عنوان یک اهرم فشار بالای حکومت اسلام آباد به کار برده شده است. پاکستان نیز در این قبال آرام ننشسته و سیاست پنهان خصمانه را به پیش گرفته که پیامد آن را هر روز تجربه می‌کنیم.

حکومت کنونی افغانستان نیز در قبال خط مرزی دیورند، موضع روشن و تعیین کننده ندارد. این حکومت از یک سو می‌خواهد که با پاکستان مصالحه نماید و از این طریق ثبات را در کشور به میان آورد و از سوی دیگر بر اساس خواست‌های ناسیونالیستی و قبیله‌ای خواهان از میان برداشتن خط مرزی دیورند است. آنچه که اکنون شاهد هستیم، چنین سیاست، جز پارچه پارچه شدن کشور، پیامد دیگری ندارد. باید واقع بینانه فکر کرد که آیا از میان برداشتن خط مرزی دیورند، ممکن خواهد بود و یک ذهنیت واقعی برای ملحق شدن میان باشندگان آنسوی مرز با افغانستان وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت، امضای معاهده خط مرزی دیورند، از سوی سازمان ملل مورد تایید قرار گرفته و از سوی دیگر از امضای این معاهده بیش از صد سال می‌گذرد. از نگاه قانونی فسخ این معاهده ممکن نیست؛ چون هر معاهده‌ای که بیش از یک قرن عمر داشته باشد، از نگاه قانونی فسخ آن غیر ممکن است. از سوی دیگر باشندگان آنسوی مرز دیورند که بیش از یک قرن به عنوان شهروند پاکستانی زندگی کرده‌اند، اگر حتا قرار باشد یک همه پرسی نیز صورت گیرد، به نظر نمی‌رسد که ذهنیت پیوستن به افغانستان در میان آن‌ها وجود داشته باشد. اما فاکتور مهمی که از میان برداشتن خط مرزی دیورند را به‌صورت کل ناممکن می‌سازد، مسئله تجزیه پاکستان است. اگر قرار باشد که این مرزی میان دو کشور از میان برداشته شود و یک مرزی جدید به میان آید، پاکستان عملا در معرض تجزیه قرار می‌گیرد؛ آنچه که پاکستان به هر قیمتی در برابر آن ایستادگی کرده است/می‌کند.

اما باید گفت که دیورند یک حقیقت مرزی میان افغانستان و پاکستان است که نباید آن را کتمان کرد. سیاست‌های رادیکال حکومت‌های پیشین در قبال خط مرزی دیورند، تا هنوز قربانی‌های بی‌شماری از افغانستان گرفته است و کشور را تا لبه‌ی سقوط به پیش برده است. به هراندازه‌ای که حکومت افغانستان با برانگیختن حس ناسیونالیستی در از میان برداشتن خط مرزی دیورند اصرار نماید، به‌ همان میزان پاکستان سیاست‌های پنهانی خویش را در قبال افغانستان پیاده می‌سازد تا این خواست حکومت کابل را حنثا سازد. برای پایان دادن به خشونت‌های اعمال شده از سوی پاکستان در افغانستان، جز پذیرفتن «خط مرزی دیورند» گزینه‌ی دیگری وجود ندارد.