مصیبت جنگ و جهان در فقدان مواد غذایی روسیه و اوکراین

بخش اول

پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین بر امنیت غذایی اعراب.

روز چهارشنبه ۱۳  جولای شماری از مقامات نظامی روس و اوکراین، همراه با نمایندگان ترکیه و سازمان ملل در مکانی نامعلوم  در استنبول با یکدیگر دیدار کردند.

گروهی کارشناسی روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل در این نشستی، گفتگو می کنند تا برای صدور غلات اوکراین راه و میکانیزمی جستجو کنند. اوکراین که یکی از بزرگترین صادرکنندگان جهانی گندم است، به علت جنگ دیگر نمی‌تواند تولیدات خود را مثل گذشته از طریق بنادر دریای سیاه به کشورهای مختلف دنیا صادر کنند. در حال حاضر  کشورهای مختلف در اروپا، آسیا و به ویژه در آفریقا   که شدیداً وابستۀ به این صادرات بوده‌اند اینک در خطر کمبود و حتی قحطی قرار گرفته‌اند.

در این زمینه خبرهای ناخوشایند از برخی کشورها میرسد.  برخی مناطق در جهان در این مورد بحث های ملی و بین المللی را مطرح کرده اند. 

کمیته‌ بین‌المللی ‎صلیب سرخ می‌گوید که ‎قدرت خرید مردم ‎افغانستان کاهش یافته و بهای مواد اولیه نیز در این کشور دو برابر شده است.

این کمیته در گزارشی  منتشر کرده، گفته است که بحران اقتصادی عمیق ناشی از جنگ، مردم افغانستان را در سطوح مختلف تحت تأثیر قرار داده است.

همچنین در اروپا قیمت مواد غذایی، مواد ساختمانی و به ویژه مواد سوختی به شدت افرایش یافته است. در انگلستان صدر اعظم مجبور به استعفا شد. 
در فرانسه موازنه صادرات و واردات کالا برهم خورده است. 

شماری زیادی از فابریکه های المان در خطر مسدود شدن است. 

امروز ۱۳ جولای ۲۰۲۲ حکومت هنگری در واکنش به اختلال در زنجیره تامین انرژی و افزایش سرسام آور قیمت مواد سوختی در کشور، وضعیت فوق العاده اعلام کرد.
حکومت ویکتور اوربان می‌گوید که جنگ اوکراین و تحریم نفت روسیه توسط اتحادیه اروپا «بحران انرژی» را در کشورهای اروپایی خلق کرده است.

جوبایدن ریس جمهور امریکا، وضعیت و نا ارامی در سریلانکا را بحران و اعتراضات گسترده مردم بابت افزایش قیمت ها که منجر به فرار ریس جمهور و سقوط حکومت شد را ناشی از ممانعت روسیه در رسیدن به مواد سوختی و غذایی به این کشور عنوان کرد. 

کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، میلیاردها دالر را برای تقویت بودجه خانواده های کم درآمد و آسیب پذیر در مقابل افزایش قیمت های مواد غذایی اختصاص داده اند. 

امنیت غذایی عراب

در 7 جون 2022، مرکز تحقیقات و مطالعات پیشرفت جهان عرب،  نشستی را با عنوان "پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین بر امنیت غذایی اعراب" در قاهره دایر کردند. تا تاثیرات جنگ اوکراین را بر بازار مواد غذایی در کشورهای عربی  و راه های علمی حل و رفع و مبارزه با این چالش را به صورت علمی جستجو و بررسی کنند. 

این مرکز با میزبانی پروفسور دکتر نادر نورالدین، استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه قاهره و مشاور وزیر پیشین تدارکات (به عنوان سخنران اصلی جلسه) و تعدادی از کارشناسان و محققین بود. متخصصین  در زمینه های مختلف در این جلسه شرکت کردند: دکتر محمد عز العرب، دکتر محمد عباس نقی، آقای احمد علیبا، آقای عمرو عبدالعطی، دکتر حمدی بشیر، آقای کرم سعید، آقای محمد الفکی، آقای هیثم عمران، خانم مروت زکریا، آقای علی عاطف و خانم نادین محمد در این سیمینار سخنرانی و این موضوع را کنکاش کردند.

ابعاد بحران

«نورالدین» چند نکته را مشخص می کند که بیانگر ابعاد بحرانی است که منطقه عربی در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین از یک سو از آن رنج می برد و از سوی دیگر ابعاد همپوشانی دارد که برجسته ترین آنها عبارتند از:

1- کشورهای عربی اغلب از بحران آب رنج می برند: منطقه عربی از یک بحران بزرگ فقر آب رنج می برد، زیرا منابع آبی بسیار اندک است، کشورهای عربی تقریبا 1 درصد از بارندگی جهانی را دریافت می کنند، در حالی که  5 درصد از جمعیت جهان در کشورها ساکن است. منطقه ای که به دلیل تغییرات اقلیمی دچار خشکسالی و دماهای بالا می باشند که به معنای کاهش تولید مواد غذایی بر روی مقدار زیادی آب در مقایسه با سایر مناطق سردسیر و مناسب برای کشاورزی بدون هدر رفتن مقدار زیادی آب و یا بارش زیاد باران است. ، یا داشتن رودخانه های سنگین. با نگاهی به کشورهای که در آن رودخانه‌ هایی وجود دارد، مثلاً مصر، عراق و سوریه، در نتیجه سدسازی و تهدید سهم آب آن کشورها، چه سدهایی که ترکیه ساخته است و چه به دلیل سد رنسانس اتیوپی، آسیب می‌بینند.

2- اعراب اکثر کالاهای استراتژیک را وارد می کنند: کشورهای عربی حدود 65 درصد مواد غذایی اساسی و کالاهای استراتژیک (غلات و انواع روغن ها) را بدون احتساب میوه و سبزیجات از خارج وارد می کنند و در دنیا به دلیل فقر آب، مواد غذایی وارد می کنند. به عنوان یکی از عوامل اصلی، علاوه بر کاهش بهره وری کشاورزی، عدم استفاده از روش های نوین کشاورزی و آبیاری و عقب ماندن آن از دنیا می باشد. از سوی دیگر، کشورهایی هستند که علاوه بر استفاده از روش‌های هوشمند کشاورزی، با تکیه بر پهپادها، از فناوری مدرن در کشاورزی اعم از ابزار و ماشین‌آلات استفاده می‌کنند.

3- قیمت بالای جهانی انرژی: در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین و در نتیجه تحریم های آمریکا و اروپا علیه روسیه، قیمت جهانی انرژی از زمان شروع عملیات نظامی و در نتیجه افزایش چشمگیریافته است. هزینه حمل و نقل مواد غذایی و به تبع آن قیمت مرغ و گوشت دام افزایش یافته و دو برابر شده است. پیش از این، قیمت محصولات غذایی شاهد افزایش قابل توجهی در قیمت ها از سال 2010 تا کنون بود، پس از آنکه برخی کشورها تولید محصولات کشاورزی خود را به سمت تولید سوخت های زیستی برای رقابت با منابع انرژی نفت هدایت کردند، در چارچوب تمایل غرب برای رهایی از کنترل اعراب بر نفت و گاز.

4- مرکزیت روسیه و اوکراین در زنجیره تامین مواد غذایی: روسیه و اوکراین از تولیدکنندگان عمده مواد غذایی در جهان هستند. پس از اینکه آنها وارد یک رویارویی نظامی در پس زمینه اصرار روسیه بر بی طرفی اوکراین با غرب و امتناع این کشور از پیوستن به ناتو شدند، این امر تأثیر قابل توجهی بر زنجیره های تأمین در جهان به ویژه در منطقه عربی داشت، به ویژه اینکه کشورهای عربی 80 تا 90 درصد به واردات غلات و مواد غذایی از روسیه بستگی دارد، به ویژه اینکه دو کشور 32 درصد از حجم کمک به غذا را در اختیار دارند و شاید برخی از ارقام زیر تأثیرات جنگ را بر اعراب نشان دهد. این دو کشور حدود 32 درصد از تجارت جهانی گندم، 37 درصد از تجارت جو، 17 درصد از تجارت ذرت زرد و 73 درصد از تجارت روغن آفتابگردان را در اختیار دارند.

5- روسیه و اوکراین تولید کود را کنترل می کنند: بعد مهمی از بحران مربوط به افزایش سهم دو کشور در تولید کود در سطح جهان است که با مشارکت 15 درصدی تجارت کود نیتروژن که اصلی ترین آن است. غذا برای گیاهان، و 17 درصد از تجارت کودهای پتاس برای بلوغ محصول و بهبود کیفیت آن مهم است. در مواجهه با اعمال تحریم ها و اختلال در کشتیرانی، این بدان معناست که بحران تنها به بحران زنجیره تامین ختم نمی شود، بلکه به صنعت کودهای شیمیایی نیز تسری پیدا می کند که در صورت تصمیم برخی از کشورهای عربی مانند مصر برای افزایش حجم تولید، ضروری است. اندازه زمین بازیابی شده، با در نظر گرفتن سهم بزرگ روسیه در تجارت گاز در سطح جهان، به ویژه در اروپا، و این گاز تولید کود، آفت کش ها، هورمون های رشد و تنظیم کننده ها و فرآوری مواد غذایی را کنترل می کند.

پیامدهای لمس کننده

نورالدین پیامدهای اصلی جنگ بر امنیت غذایی اعراب را به شرح زیر بیان می کند:

1- تغییر از وابستگی غذایی به وابستگی سیاسی: با توجه به بحرانی که جهان در پی جنگ روسیه و اوکراین شاهد آن است، تلاش هایی برای «سیاسی کردن» پرونده غذایی به نظر می رسد و این ممکن است توضیح دهد که چرا کشورهای عربی این کار را انجام دادند. موضعی علیه روسیه اتخاذ نکند و روسیه اعلام کرد که فقط برای دوستان غذا می فروشد، به این معنی که وابستگی غذایی به یک وابستگی سیاسی تبدیل می شود، زیرا گندم تبدیل به غذا و سلاح شده است، همانطور که هنری کیسینجر گفت: "ما شاهد، گندم به عنوان سلاح و غذا خواهیم بود» در مقابل  آمریکا و اروپا، کویت از هدایت محموله‌های گندم در مسیر کویت از سوی آمریکا به کشورهای اروپایی گلایه کرد که به این معنی است که اولویت صادرات مواد غذایی برای اروپا خواهد بود و کشورهای عربی در رده های بعدی رتبه‌بندی می‌شوند. 

2- بروز بحران در زنجیره تامین مواد غذایی: بدیهی است با توجه به ملاحظاتی از جمله: فاصله بین کشورهای جایگزین و کشورهای عربی، بحران هایی در تامین زنجیره غذایی از کشورها و مناطق جایگزین روسیه و اوکراین وجود دارد. . به عنوان مثال، روند کشتیرانی محموله ها از آمریکا و کانادا حدود 24 روز و از آرژانتین حدود 28 روز طول می کشد، در حالی که تنها 10 روز از روسیه یا اوکراین است که بر سهام استراتژیک برخی کشورها، مدت زمان ورود محموله تأثیر منفی می گذارد. زمان، علاوه بر بار افزایش قیمت ها پس از افزایش قیمت نفت، به دلیل فاصله زیاد کشورهای جایگزین با منطقه عربی است. دوم: برخی از کشورهایی که گندم تولید می کنند، مانند چین و هند، با توجه به جمعیت زیاد خود، علاوه بر عدم امکان استفاده از برخی محموله های گندم از هند، بخش زیادی از تولید خود را به داخل کشور هدایت می کنند.

3- پیامدهای داخلی احتمالی افزایش قیمت: افزایش قیمت مواد غذایی با توجه به عوامل فوق می‌تواند منجر به ناآرامی داخلی در برخی کشورها شود. به عنوان مثال، علت اصلی آشفتگی در کشوری مانند لبنان، افزایش قیمت مواد غذایی است و نه در دسترس بودن آنها، جایی که ممکن است کالاها در دسترس باشند اما قیمت آنها بالا باشد، و این با مفهوم "در دسترس بودن" معمول مطابقت ندارد. همواره  اولویت کاهش قیمت ها به منظور مقرون به صرفه بودن کالاها مطابق قدرت خرید که فقط به ثروتمندان محدود نگردد.

4- تاثیرات متفاوت بر کشورهای عربی: بحران امنیت غذایی اثرات متفاوتی بر کشورهای عربی دارد، اول: رنج مضاعف کشورهای بحران زده، با توجه به اینکه برخی از کشورهایی که برای مدت طولانی دچار بحران می شوند، در معرض رنج مضاعف هستند، مانند  یمن که با توجه به عدم پایان جنگ در آنجا شاهد وضعیت بسیار پیچیده ای است. امید است که برنامه جهانی غذا در وهله اول به دنبال مقابله با وضعیت بد  با توجه به بحران فعلی به کار خود ادامه بدهد. دوم: کاهش نرخ توسعه در برخی کشورها و احتمال کاهش نرخ توسعه در برخی کشورها در دوره آتی با توجه به فشارهای شدید ناشی از افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی قابل مشاهده است. سوم: نفوذ کمتر کشورهای نفتی افزایش قیمت انرژی در سطح جهانی با توجه به جنگ روسیه و اوکراین منجر به دستاوردهایی برای کشورهای عربی تولیدکننده نفت می شود و در نتیجه توانایی مقابله با بحران غذایی را افزایش می دهد.

سیاست های جدید

نورالدین برای مقابله با بحران غذایی و افزایش قیمت‌ها به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، دیدگاه‌ها و توصیه‌هایی را ارائه می‌کند که به شرح زیر است:

1- بازگشت به منابع متنوع واردات مواد غذایی: کشورهای عربی باید به سمت تنوع بخشیدن به منابع واردات مواد غذایی از کشورهای صادرکننده مختلف برگردند و تنها به یک یا دو صادرکننده از آن کشورها متکی نباشند، مثلاً استرالیا، فرانسه، رومانی، مجارستان. ، کانادا، ایالات متحده و آرژانتین برزیل و هند. این نه تنها به بحران فعلی مربوط می‌شود، بلکه در سال 2011 روسیه با بحران خشکسالی و آتش‌سوزی جنگل‌ها آسیب دید که تکمیل توافق‌نامه‌های تامین را مختل کرد.

2- ضرورت تکیه بر صنعت: قبل از صحبت در مورد گسترش احیای اراضی کشاورزی، لازم است ابتدا امکان سنجی سرمایه گذاری کشاورزی مورد بررسی قرار گیرد، به ویژه اینکه بازده سرمایه گذاری کشاورزی در مقایسه با بازده صنعت بسیار اندک است که می تواند توانمندی را افزایش دهد. کشورها برای خرید مواد غذایی بدون مواجهه با هیچ گونه بحران مادی؛ سرمایه گذاری کشاورزی هم پول و هم آب را تخلیه می کند.

3- تکیه بر سیاست‌های نوین کشاورزی: ​​کشورهای عربی مبالغ ناچیزی را صرف تحقیقات علمی می‌کنند، اما باید در این مسیر هزینه‌ها گسترش یابد تا بذور کشاورزی بهبود یابد تا بهره‌وری افزایش یابد، علاوه بر آن با تکیه بر روش‌های نوین آبیاری و کشاورزی که تولید زیادی را فراهم می‌کند. برای کارگران به عنوان مثال در مصر به دلیل افزایش هزینه های نیروی کار به دلیل استفاده از روش های قدیمی کشاورزی، تولید کارگر سالانه 500 دلار است در حالی که در عربستان سعودی سالانه 5000 دلار است. در کشورهای پیشرفته این تولید سالانه 23000 دلار تخمین زده می شود.

4- جایگزینی کشت سبزیجات با کالاهای استراتژیک: تمایل به جایگزینی مناطق تعیین شده برای کشت سبزیجات و میوه ها یا محصولاتی که به خارج از کشور صادر می شود مانند مصر و اختصاص این مناطق به کشت کالاهای استراتژیک. در تنوع آنها،  غیرمنطقی است که برخی از محصولاتی که به عنوان غذای حیوانات مورد استفاده قرار می گیرند، با نرخی بیشتر از کاشت گندم، یک کالای استراتژیک مهم، غیرمنطقی است.

5- اصرار برای کاهش الگوی مصرف: به طور کلی تغییر الگوی مصرف مردم مشکل است، زیرا برخی از کشورها به انواع خاصی از مواد غذایی عادت کرده اند و تجربیات عدم تبدیل این مزاج به مواد غذایی دیگر را ثابت می کند.  زیرا اتکا به یک قرص نان یک ویژگی ضروری در کشوری مانند مصر است، و بنابراین بهترین کار این است که به سمت کاهش الگوی مصرف فشار بیاوریم، حتی اگر این امر در سایه افزایش قیمت مواد غذایی اتفاق بیفتد.

چشم انداز پایدار

نورالدین در نهایت به لزوم اتخاذ موضعی واحد برای کشورهای عربی برای مقابله با پرونده امنیت غذایی حتی پس از پایان جنگ روسیه و اوکراین می‌پردازد تا در شرایط مشابه برای رهایی از وابستگی غذایی با چنین بحرانی مواجه نشوند. که به وابستگی سیاسی تبدیل می شود، با حل و فصل موضع خود یا بازگشت به بورس های جهانی یا تمایل به سرمایه گذاری در زمین های کشاورزی در برخی از کشورها مانند کانادا و کشورهای دیگر، قبل از اینکه نشان دهد هر گونه تشدید تنش بین چین و آمریکا در مورد تایوان ممکن است باعث افزایش بحران جهانی غذا شود. اگرچه چین تولید گندم خود را برای مصرف داخلی حفظ می کند، اما تنش منجر به افزایش قیمت انرژی و در نتیجه افزایش قیمت مواد غذایی در آنجا نیز خواهد شد.