۱۶ جولای ۲۰۲۲ در عربستان سعودی اجلاس بین المللی به منظور مبارزه با تروریسم برگزار شد.

این نشست در شهر جده عربستان سعودی  تحت عنوان "خاورمیانه؛ خطرات و امنیت" با اشتراک  وزرای امور خارجه کشورهای آمریکا، ترکیه، مصر، اردن و نیز برخی مقامات کشورهای حاشیه خلیج برگزار گردید.

در بیانیه پایانی اجلاس جده برای امنیت و توسعه، نیاز به مبارزه با تروریسم به عنوان یکی از چالش‌های اصلی در میان سایر موضوعات پیش روی منطقه ای عربی بیان شد و در عین حال از لزوم اتخاذ رویکردهای جامع برای مبارزه با تروریسم، فراتر از رویارویی‌های امنیتی، برای خشکاندن ریشه ای این معضل تمرکز شد. انگیزه‌های فعالیت تروریستی با توجه به هشدارهای مربوط به اثرات بحران‌های اقتصادی و نرخ بالای تروریسم  که به فعالیت تروریستی بیشتر کمک می‌کند، علاوه بر تاکید آمریکا بر ادامه تلاش‌ها برای مبارزه با تروریسم، اما فقدان تداوم عملیات نظامی و همچنین عدم  حمایت کافی از لزوم حل و فصل مسیرهای سیاسی کشورهای بحران زده عربی و مقابله با جذب نیروهای خارجی برای پرونده تروریسم برای طولانی شدن مدت این بحران ها و در نهایت مدیریت اختلافات با ایران برای مقابله با فعالیت ها شبه نظامیان نیابتی وفادار به آن در برخی کشورهای عربی.

پرونده تروریسم و افراط گرایی یکی از چالش های پیش روی منطقه عربی به ویژه در دهه گذشته و پرونده مربوط به سایر پدیده های تعامل و چتر حمایتی با یکدیگر،  ابعاد عمیق تری به این معضلات بخشیده است. این چالش ها  با دور زدن امواج تروریستی که منطقه در دهه های گذشته شاهد آن بوده است، تشدید پدیده تروریسم از نظر ویژگی ها و تعاملات با توجه به رشد برخی گروه ها و جنبش ها به خشونت در مواردی پیچیده تر شده است. ( این گفته را می توان ناراحتی و تشویش این کشورهای عربی نسبت به سلطه ی طالبان بر افغانستان و تاثیر مستقیم آن بر رشد گروهای تروریستی در کشورهای عربی تلقی کرد.) 

نکات اساسی

در رابطه با عنوان «اجلاس جده» که تحت عنوان «امنیت و توسعه» مطرح شده است، بحث پدیده تروریسم در این اجلاس نشان دهنده میزان بازتاب این پدیده به ویژه پس از سلطه ی طالبان بر افغانستان در  جوامع عربی است که بارزترین آنها عبارت بودند از:

1- افزایش جریان جنگجویان خارجی: طی سال های گذشته به دلیل ناآرامی های سیاسی که چندین کشور منطقه عربی شاهد آن بوده اند و گسترش خشونت های سیاسی به اشکال مختلف، این ناآرامی ها منجر به موجی از تروریسم شد که همچنان ادامه دارد. گرچه شدت میزان خشونت نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است، اما گسترش پدیده تروریسم با افزایش جریان جنگجویان خارجی چه از کشورهای عربی به سایر کشورهای درگیر درگیری‌های مسلحانه و چه بر عکس همراه بوده است. با ظهور سازمان هایی که به آنچه "جهاد جهانی" معروف است و ادغام برخی از نهادهایی که مسائل محلی را در آن نهادها اتخاذ می کردند، منطقه عربی را به کانونی برای پذیرش جنگجویان خارجی تبدیل کرده است.

2- ظهور پدیده مزدوران در منطقه عربی: در آغاز درگیری های سیاسی در پی بهار عربی، تبدیل صحنه به جنگ داخلی و گسترش گروه های تروریستی، پدیده مزدوران نیابتی آغاز شد. متبلور شدن در برخی محیط‌ها که امکان بکارگیری آنها توسط برخی طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را فراهم می‌کند و تلاش می‌کنند تا برخی از این گروه های نیابتی  را به سمت برخی کشورها هدایت کنند تا طرف‌های فعال در معادلات در منطقه بوده باشند. در اینجا می‌توان به گزارش‌های سازمان ملل اشاره کرد که حاکی از ادامه حضور مزدوران نیابتی در عرصه لیبی است، در ماه نوامبر 2021، هیئت سازمان ملل در لیبی به لزوم حمایت از مقامات لیبی برای اخراج مزدوران پرداخت.

3- پیامدهای فرقه گرایی در پرونده تروریسم: 

طبقه بندی سازمان های تروریستی محدود به مولفه های سنی پیرو جریان های سلفی-جهادی مانند «داعش» و «القاعده» به ویژه در سطح چهارجانبه عربی نیست. فهرست مشترک «عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر» که شامل شبه‌نظامیان نیابتی وفادار به ایران بود، برای بیان ظهور فرقه‌گرایی به شکل تروریستی در منطقه عربی که عمدتاً بر اساس شعارهای  فرقه‌ای شکل گرفت. موفق به در جذب نیروهای نیابتی از چندین کشور، چه از ایران و چه از لبنان و افغانستان، به ویژه اینکه برخی از این شبه نظامیان در برخی از کشورهای عربی مانند سوریه تشکیل شده اند و اکنون مناطق و بخش هایی از خاک سوریه را در کنترل خود دارند و در مناطق دیگر نیز کنترل دارند.

4- شبه‌نظامیان ایرانی و ممانعت از آزادی دریانوردی: 

به دور از گرایش فرقه‌ای در تشکیل شبه‌نظامیان نیابتی وفادار به ایران، اما در خدمت برخی برنامه‌های ایرانی هستند که تحت نظارت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بودند و تهدیدی حیاتی برای آزادی دریانوردی هستند. در تنگه‌های دریای سرخ، مانند شبه‌نظامیان حوثی، که برای جلوگیری از عواقب آن بر اقتصاد جهانی، نیاز به مداخله ایالات متحده و طرف‌های بین‌المللی منطقه‌ای برای تامین امنیت کشتیرانی داشت.

5- ممانعت از مسیرهای سیاسی در کشورهای بحران زده: 

گسترش تروریسم در کشورهای بحران زده عربی در مسیرهای حل و فصل سیاسی و ممانعت از تلاش های بین المللی و منطقه ای برای پایان دادن به اختلافات سیاسی که ابعاد مسلحانه به خود می گیرد، از طریق عدم وجود تعهد نهادها و شبه‌نظامیان به نتایج گفت‌وگوها و کنفرانس‌ها که خواستار التیام شکاف‌ها و تلاش‌ها برای آشتی دادن وضعیت و تکمیل وضعیت هستند. ایجاد نهادهای دولتی که با توجه به عوامل مستمر انگیزه گسترش تروریسم، محیط مناسبی محسوب می‌شود.

ستون های اصلی

با توجه به سخنان کشورهای شرکت کننده در اجلاس و بیانیه پایانی که نگرانی های متعددی را در چارچوب تعمیق مشارکت راهبردی بین طرف های عربی از یک سو و ایالات متحده از سوی دیگر بیان می کند؛ برخی از ارکان اصلی پرونده مبارزه با تروریسم را می توان شناسایی کرد که به شرح زیر است:

1- محوریت پرونده مبارزه با تروریسم عربی: 

برخلاف بحران های پیش روی منطقه عربی، به ویژه در سطح چالش های اقتصادی، با توجه به تأثیرات شیوع بیماری همه گیر کرونا، و پیامدهای بحران روسیه و اوکراین؛ با این حال، سخنان سران کشورهای شرکت کننده در "اجلاس جده" نشان دهنده محوریت پرونده مبارزه با تروریسم در منطقه و در آغاز تاکید بر اهمیت تقویت و هماهنگی تلاش های مشترک برای مقابله با سازمان های تروریستی به عنوان یکی از چالش های امنیتی تهدید کننده منطقه عربی با تداوم این خطرات که تا کنون و موارد مرتبط این پرونده بر لزوم مقابله با جرایم سازمان یافته برای تعقیب باندهای قاچاق انسان و مواد مخدر که در فراسوی مرزهای کشورها فعالیت می کنند، به ویژه کشورهایی که شاهد این موضوع هستند، تاکید می کند. فعالیت گروه‌های تروریستی، برخلاف اینکه پرونده مبارزه با تروریسم، بر اساس آنچه روزنامه‌های آمریکایی درباره پرونده‌های کلیدی در دستور کار بایدن اشاره کردند، در اولویت‌های رئیس جمهور جو بایدن در سفرش به منطقه قرار نداشت.

2- فشار بر اتخاذ رویکردی جامع برای مبارزه با تروریسم: 

با توجه به بحران‌های اقتصادی که منطقه عربی در دوره کنونی شاهد آن است، علاوه بر تأثیرات بحران روسیه و اوکراین بر زنجیره‌های تأمین که ممکن است موجب بروز بحران جهانی غذا شود؛‌ در این اجلاس هشدارهایی درباره لزوم مقابله با این آثار و پیامدهای آن بر منطقه صادر شد تا از تبعات آن بر گسترش ایدئولوژی افراطی و تروریسم جلوگیری شود که از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی بیان شد و بر ضرورت آن تاکید گردید. برای رسیدگی به بحران‌های اقتصادی، با توجه به اینکه افزایش تورم منجر به مشکلات اجتماعی جدی می‌شود و منجر به گسترش قحطی و بیکاری می‌شود و در نهایت  به گسترش افراط‌گرایی و تروریسم بیشتر کمک می کند که نشان‌دهنده تمایل به فشار برای رویکردی جامع برای مبارزه با تروریسم است. بنابرین توجه به این موضوع، بدون محدود کردن رویکرد نظامی-امنیتی برای خشکاندن عوامل تحریک افراط گرایی و تروریسم ضروری است.

3- تاکید آمریکا بر مبارزه با تروریسم بدون جنگ: 

سخنان جو بایدن رئیس جمهور آمریکا حاوی پیامی مشخص بود که تلاش های مستمر کشورش در مبارزه با تروریسم را یکی از چالش های پیش روی منطقه خاورمیانه دانست و به رویکرد آمریکا مبنی بر مبارزه با تروریسم اشاره کرد. وی بر لزوم تمرکز بیشتر در  ماموریت های رزمی با تروریزم شد و  بر عزم راسخ برای مقابله با تهدیدات تروریستی تاکید کرد. وی ابراز کرد عزمش را با از بین بردن سرکرده داعش و در این هفته با حذف یکی از سرکردگان پاسداران دین نشان داده ایم و ای حملات را بارها تکرار خواهیم کرد. کار خود را با همکاری با شرکای خود در منطقه، با تأمین منابع برای تقویت اتحادهایمان ادامه می دهیم." پیام های بایدن را می توان در چارچوب تاکید بر عدم عقب نشینی از دیدگاه آمریکا مبنی بر دخالت غیرمستقیم نظامی در این پرونده، پس از خروج نیروها از چندین کشور از جمله افغانستان و عراق طی سال گذشته، بررسی کرد. ( این در حالیست که رسوایی خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و سلطه ی گروه تروریستی طالبان در این کشور باعث تشویش نسبت به عملکردهای غافل کننده امریکا در کشورهای عربی گردیده است.)

4- حمایت از تلاش های حل و فصل سیاسی در جهان عرب: 

رهبران شرکت کننده در «اجلاس جده» بر حمایت از تلاش ها برای حل و فصل سیاسی چالش ها  در کشورهای بحران زده تاکید کردند. چنانچه در حال حاضر هر گونه چالش و کشمکش را به عنوان فضایی مناسب برای گسترش تروریسم و تشدید دشواری ناشی از آن تلقی و مطرح گردید. پدیده مزدوران و شبه‌نظامیان با حمایت از تلاش‌های حل و فصل در یمن، لیبی و سوریه در دوره آتی، همانطور که رئیس‌جمهور مصر تاکید کرد که درگیری‌های مسلحانه و جنگ‌های داخلی و طولانی شدن آن به برخی نیروها اجازه می‌دهد تا در امور عربی و نظامی دخالت کنند. تجاوز به سرزمین های خود با استناد به خصومت های قومی و نژادی که امکان ظهور پدیده تروریسم و ایدئولوژی افراطی را فراهم می کند، علاوه بر حمایت نیروهای خارجی از شبه نظامیان و مزدوران به منظور جلوگیری از شهرک سازی، نیاز است.  که در عین حال برای جلوگیری از تامین سرپناه، سلاح و انتقال عناصر تروریستی، حساب های بانکی احزاب و جریان بررسی گردد. در این زمینه، بیانیه پایانی به تقویت تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای مقابله با تروریسم، جلوگیری از تامین مالی و جذب نیرو و رسیدگی به تمامی فعالیت‌هایی که امنیت منطقه را تهدید می‌کند، اشاره کرد.

5- مدیریت اختلاف با ایران برای مقابله با شبه‌نظامیان نیابتی: اگرچه برخی از سخنان به صراحت در اجلاس سران به ایران اشاره شده است، علاوه بر  سخنانی جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، سخنرانی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی که طی آن وی از ایران به عنوان یک کشور همسایه که مردم آن با ما پیوندهای مذهبی و فرهنگی داریم تا با پایبندی به اصول مشروعیت بین المللی و عدم مداخله در امور داخلی سایر کشورها در  منطقه با هم همکاری کنیم.  تا به این شیوه بخشی از راه حل و همکار  باشیم. وی در عین حال  به فعالیت های، تحت عنوانی عوامل بی ثبات کننده ایران در خاورمیانه نیز اشاره کرد. در اینجا مسیری برای مدیریت اختلافات با ایران و تلاش برای حل و فصل برخی پرونده ها به ویژه پرونده هسته ای ایران با ادامه فشار بر شبه نظامیان نیابتی وفادار به ایران و فشار برای مقابله با فعالیت های آنها در منطقه وجود دارد. تلاش برای جداسازی مسیر برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های سپاه پاسداران، و این امر را  مشهودتر می سازد که طبق گزارش روزنامه‌های آمریکایی، دولت آمریکا از حذف سپاه پاسداران از لیست تروریستی امتناع ورزیده است.

تقابل همه جانبه

در نهایت، سخنان رهبران شرکت کننده در اجلاس جده نشان دهنده فشار برای اتخاذ رویکردی جامع و پایدار در میان کشورهای عربی برای مبارزه با تروریسم است که تنها به رویارویی امنیتی و نظامی محدود نمی شود، بلکه به مقابله با ریشه ها، انگیزه ها نیز می رسد. و محرک های فعالیت تروریستی در دوره آتی به ویژه با توجه به ضرورت حل بحران در برخی از کشورهای منطقه است.

انگیزه واشنگتن از حمله بر علیه سازمان پاسداران دین در سوریه

http://oralmagazine.org/post?subcat=social&id=01546

افزایش محبوبیت: اهمیت داخلی سفر بایدن به خاورمیانه

http://oralmagazine.org/post?subcat=social&id=01556