واخان: کریدور پیچیدگی بین طالبان، پاکستان و چین

در 27 جولای، رسانه های اجتماعی افغانستان با ویدئویی پر شده بود که نشان می داد نیروهای طالبان ستونی را با علائم پاکستانی (ستون هایی با عبارت "پاکستان 2021") منهدم می کنند. گزارش ها حاکی از آن است که این رویداد در نزدیکی مرز پاکستان و افغانستان در امتداد ولسوالی واخان بدخشان، نه چندان دور از مرز چین رخ داده است. گزارش های قبلی حاکی از آن بود که ارتش پاکستان نزدیک به 400 متر از زمین های داخل خاک افغانستان از جمله یک رودخانه کوچک را اشغال کرده است، اتهامی که بعداً توسط رژیم طالبان رد شد.

این رویداد در حالی رخ می‌دهد که گروه طالبان گزارش‌هایی مبنی بر دستیابی به توافق با پاکستان بر سر کریدور واخان و خطوط مرزی اطراف آن را تکذیب کرد.

با افزایش نگرانی چین در مورد افراط گرایی در منطقه غربی آن و ظهور طالبان در همسایگی آن، شواهد بصری نشان می دهد که پاکستان نشانه گذاری های مرزی را توسط طالبان حذف می کنند که این موضوع  سؤالاتی را در مورد آینده این دهلیز باریک ایجاد می کند.

واخان یک ولسوالی دورافتاده در ولایت بدخشان است که ۲۱۷ مایل طول و کمتر از ۹ مایل عرض دارد و در بین شمال شرق افغانستان و آسیای مرکزی قرار دارد و به مرز باریک افغانستان و چین ختم می‌شود که تنها ۴۷ مایل طول دارد. رشته کوه هندوکش در غرب و کوه های قراقوروم در جنوب واخان را احاطه کرده اند. این منطقه از شمال با تاجیکستان، از جنوب با پاکستان و از شمال شرق با چین همسایه است. منطقه مرتفعی که آسیای مرکزی و جنوبی را به هم متصل می کند تا حد زیادی پوشیده از برف است.

به دلیل توافقات روسیه و بریتانیا در سال 1895، این دره به عنوان منطقه حائل بین مرزهای دو امپراتوری تعیین شد. به طور رسمی توسط امیر در کابل اداره می شد.

منطقه تاجیکستانی گورنو-بدخشان، در شمال کریدور، صحنه یک جنگ داخلی کوتاه اما خونین در دهه 1990 بود. کشمیر بزرگ که به شدت مورد مناقشه هند، پاکستان و چین است، در جنوب آن واقع شده است. در حالی که این اتفاق می افتد، سین کیانگ ممکن است در سراسر گذرگاه یخی واخجیر در منتهی الیه شرقی کریدور پیدا شود. این منطقه شامل رودخانه آمو نیز می شود.

اخیراً، عبدالکریم خرم، رئیس دفتر حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، با انتشار توییتی درباره تمایل پاکستان برای اعمال سیاست جدید کریدور واخان، بحث‌های جنجالی را برانگیخت.

بر اساس توئیت خرم از 22 جولای، به دلایل مربوط به تجارت با تاجیکستان، پاکستان درخواست ساخت یک جاده ترانزیتی از طریق واخان را داده بود. ذبیح الله مجاهد سخنگوی دولت افغانستان در پاسخ به این ادعاها اظهار داشت: «هیچ بحثی در این مورد صورت نگرفته است. هیچ مصالحه ای حتی در مورد یک وجب از خاک افغانستان وجود نخواهد داشت.»

علایق چینی ها در واخان
تنها چند روز قبل از حادثه ای که جنگجویان طالبان در آن پاسگاه های مرزی ساخته شده توسط ارتش پاکستان را تخریب کردند، شایعات قوی در افغانستان در مورد اینکه پاکستان قصد دارد حضور خود را از طریق کمپ ها و پست ها در این منطقه مستقر کند، منتشر شد. فاران جفری، معاون مدیر و رئیس میز تروریسم جنوب آسیا در الهیات اسلامی مبارزه با تروریسم (ITCT) مستقر در بریتانیا، با تلویزیون ایندیا تودی در مورد چگونگی نگاهش به وضعیت صحبت کرد.

جفری می گوید که شایعات فوق دلیل محکمی برای قدرت نمایی طالبان در راهروی واخان بود، جایی که آنها پست های ادعایی پاکستان را سرنگون کردند. «من فکر می‌کنم طالبان ستون مرزی را برداشتند و تمام قسمت را فیلمبرداری کردند تا این شایعات را از بین ببرند. در گذشته نیز طالبان نشان داده است که قصد دارد خواسته‌های ملی‌گرایانه افغانستان را جدی بگیرد و به راحتی در مقابل پاکستان عقب‌نشینی نخواهد کرد.»

اما بر خلاف نظر جفری، باید گفت که طالبان کنترول چندانی بر جنگجویان خود ندارند که درگیری های خودسرانه ای مرزی با جمهوری اسلامی ایران مثال بارز آن است.  در عین حال سران طالبان سر سپرده تمام عیار سازمان استخبارات پاکستان بوده و هیچگاهی در قبال منافع پاکستان در افغانستان اقدام نخواهند. چنانچه مجسمه های بودا در بامیان و نجیب الله ریس جمهور قبلی افغانستان را بنابر خواسته های پاکستان حذف کردند. همچنین در حال حاضر بر خلاف خواسته های تمام جهان مکاتب دخترانه را مسدود نگهداشته اند.

کارشناسان همچنین بر این باورند که پاکستان در تلاش است تا از نزدیکی استراتژیک خود به افغانستان و کریدور واخان برای کنترل پیشروی طالبان به سمت مرزهای غربی چین، در همسایگی با شهرستان خودمختار تاشقورگان در ولایت کاشغر، استفاده کند.

از سوی دیگر، چین به دلیل ناکامی پاکستان در حفاظت از قتل های اخیر اتباع چینی که بخشی از پروژه های CPEC است، به جای اتکا به پاکستان، مستقیماً با طالبان درگیر می شوند. در جولای 2021، یک بمب‌گذار انتحاری که رانندگی می‌کرد با کاروانی از کارگران چینی که به سمت پروژه برق آبی در شمال پاکستان حرکت می‌کردند، برخورد کرد و 14 کارگر چینی را کشت. در شرایطی که پاکستان در مواجهه با بازیگران محلی مانند تحریک طالبان پاکستان و شبه نظامیان بلوچ پر شده است، چین به طور پیوسته روابط خود را با طالبان مستحکم کرده است.

به گفته عبدالباسط، محقق دانشکده مطالعات بین‌المللی اس. راجراتنام (RSIS)، طالبان هرگز مرز پاکستان و افغانستان را به رسمیت نشناختند، دقیقاً چرا از آن به عنوان خط دیورند یاد می‌شود. اوایل سال جاری میلادی، طالبان و ارتش پاکستان در مرز تورخم که تحت منطقه فتا است، درگیر شدند. این بود که کار حصارکشی غیرقانونی متوقف شود. راجراتنام به تلویزیون ایندیا تودی گفت که این حادثه در راهروی واخان ادامه چنین درگیری‌هایی است و در درجه اول توسط طالبان انجام می‌شود تا به ناسیونالیسم اشاره کنند. او همچنین می افزاید که بعید است که چین در برخورد با طالبان به پاکستان تکیه کند و در واقع، راه دیگری را کاملاً ممکن بروند. وی افزود: «پاکستان ممکن است در واقع از چین برای مقابله با طالبان و تحریک طالبان پاکستان کمک بخواهد».

مانوج کوالرامانی، نویسنده و یکی از همکاران مطالعات چین و رئیس مطالعات هند و اقیانوسیه در موسسه تاکشاشیلا، گفت: «چین ممکن است نگران نفوذ از مرزهای غربی خود نباشد زیرا امنیت بسیار شدید است؛ اما پاکستان ممکن است این نگرانی را حفظ کند. زنده برای منافع خود"

اتحاد طالبان و چین و تروریسم
رفتار چین با اویغورها و رویکرد کلی آن در برخورد با اسلام و رادیکال‌سازی اسلامی در چین اغلب موضوعی مورد علاقه و تحقیر جهانی است. پس از بازگشت طالبان به قدرت، چیزی که طالبان انتظارش را نداشت این بود که افغانستان به طور کامل با توجه به جریان وجوه ورودی، سازمان‌های غیردولتی و روابط دوجانبه با کشورهایی که در گذشته نقش مهمی داشتند، منزوی شوند.

از این رو، چین، حداقل تا کنون بر روی کاغذ، کمک کننده و حامی اصلی افغانستان بوده است. اگر پاکستان برای ایالات متحده مهم بود، ممکن است برای چین افغانستان با اهمیت باشد. مانند پاکستان که از اهمیت استراتژیک خود برای دریافت کمک های مالی از ایالات متحده استفاده می کند، افغانستان ممکن است سعی کند با جدایی طلبان اویغور صحبت کند تا از چین حمایت کند، اما دوباره از ETIM به عنوان برگ برنده برای مذاکرات استفاده کند. به ویژه با توجه به نگرانی چین در مورد حضور شبه نظامیان در امتداد مرز خود.

جفری اشاره می کند که چین نگرانی هایی در مورد حضور شبه نظامیان در امتداد مرز خود دارد، اما بیشتر این نگرانی ها مربوط به حضور شبه نظامیان ETIM/TIP است که با طالبان متحد هستند. چند ماه پیش، طالبان تعدادی از این شبه نظامیان را به دور از مرز چین منتقل کردند. اما در عین حال، ETIM/TIP اخیراً پس از آن که در ابتدا پس از تسلط طالبان در افغانستان کمرنگ بود، حضور خود را در افغانستان برجسته کرده است. بعید است طالبان این شبه نظامیان را اخراج کنند یا به چین تحویل دهند. جفری افزود: این ستیزه جویان می توانند در آینده برای چین دردسر ایجاد کنند، اما در حال حاضر طالبان به چین اطمینان داده است که این شبه نظامیان را مهار خواهد کرد.

خطر دیگر برای چین این است که حتی پاکستان نیز نمی تواند در این زمینه کار زیادی انجام دهد، زیرا (ETIM  حزب اسلامی ترکستان شرقی) (TIP حزب اسلامی ترکستان) اکنون روابط خود را با تحریک طالبان پاکستان (پاکستان) و جماعت انصارالله تقویت می کند و دستورالعمل های نظامی خود را در این زمینه تقویت می کند. بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل که اخیراً منتشر شده است، ایجاد و استفاده از بمب های دست ساز، اولویت قرار دادن روحیه و آماده سازی برای انجام عملیات تروریستی علیه منافع چین در منطقه است. این گزارش همچنین بیان می‌کند که بسیاری از مبارزان اویغور اکنون با این گروه‌ها دست به دست هم داده‌اند، زیرا مهاجران اویغور در ترکیه نیز منبع مهمی برای استخدام برای ETIM/TIP هستند. ETIM در ولایات بدخشان، فاریاب، کابل و نورستان افغانستان بسیار فعال است. این گروه همچنین پیوند نزدیکی با القاعده دارد و هدف اصلی آن ایجاد یک کشور اویغور در سین کیانگ (چین) و در راستای این هدف، تسهیل حرکت جنگجویان از افغانستان به چین است.

سپس، مشکل حضور فزاینده داعش در خراسان وجود دارد که به طور فعال اویغورها را جذب کرده است. ISKP فعالانه علیه طالبان و القاعده مبارزه کرده است که ادعا می شود در مورد افراط چین علیه اویغورها نرمش می کنند و این به آنها امکان داده است تا کمک های مالی و حمایت زیادی را جمع آوری کنند. در ماه مه 2022، ولایت خراسان وابسته به دولت اسلامی (ISIS-K) در مجله "صدای خراسان" خود سخنان تندی علیه چین منتشر کرد. در یکی از پاراگراف ها آمده بود: «به خواست خدا، به زودی جنگجویان دولت اسلامی برای انتقام از مسلمانان اویغور به شهرهای مدرن چین حمله خواهند کرد. و به همین ترتیب، به زودی خون ماجوهای ایرانی [آتش پرستان، زرتشتیان] نیز در خیابان های آنها ریخته می شود، مشروط بر اینکه شعله های آتش از قبل به پاکستان رسیده باشد و روز به روز در حال افزایش و گسترش باشد. ازبکستان و تاجیکستان نباید این حمله اخیر را آخرین حمله بدانند. بلکه باید منتظر باشند تا شعله های جنگ در شهرها و خانه هایشان به آستان خانه هایشان برسد.»

به گفته باسیت، «چین در حال اجرای بیش از حد تهدید اویغورها و گروه‌های مرتبط است، زیرا اویغورها نه قدرتمند هستند و نه سلاح‌های زیادی در اختیار دارند. سال‌هاست که هیچ حمله بزرگی صورت نگرفته است و تهدید اویغور از تناسب خارج شده است.»

شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در 12 جولای از منطقه سین کیانگ بازدید کرد و تاکید کرد که اسلام و سایر اقلیت ها در چین باید جهت گیری چینی داشته باشند. این قطعاً به عنوان یک دلیل دیگر و ابزاری برای تبلیغات گسترده و شستشوی مغزی توسط گروه های تروریستی ضد چینی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

کوالرمانی افزود: «در حالی که افراط‌گرایی فزاینده طالبان مطمئناً در آینده چین را از نظر الهام‌بخشی به گروه‌های اویغور نگران خواهد کرد، نگرانی اصلی چین در مورد چشم‌انداز CPEC و BRI در زمینه مسائل امنیتی پیرامون آن خواهد بود. بی‌ثباتی فزاینده در آسیای مرکزی (قزاقستان و ازبکستان) نیز ممکن است چین را به‌دنبال تهدید فزاینده اسلام‌گرایی مشغول کنند».

فرودگاه تشکرگان و اهمیت آن
چین در آستانه افتتاح رسمی اولین "فرودگاه فلات فوق العاده" خود در منطقه سین کیانگ با فرودگاه تاشکورگان است. این فرودگاه 230.4 هکتار مساحت دارد و 3252 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و یکی از مرتفع ترین فرودگاه های چین است. معیاری که می توان به عنوان فرودگاه فوق مرتفع نامید، ارتفاع این فرودگاه بالاتر از 2438 متر است.

انتظار می رود فرودگاه تشکرگان اواخر این ماه افتتاح شود. انتظار می‌رود این مرکز ظرفیت جابجایی 160000 مسافر و 400 تن بار در سال داشته باشد. ساخت کل فرودگاه حدود 26 ماه طول کشید. اهمیت جغرافیایی این فرودگاه این است که در بزرگراه قراقرم واقع شده و در شرق مرز چین با تاجیکستان قرار دارد. فرودگاه جدید همچنین مشرف به کریدور بسیار استراتژیک واخان است.

با توجه به ماهیت دورافتاده منطقه و فرودگاه، بعید است که این منطقه به یک کانون توریستی تبدیل شود و به احتمال زیاد مورد استفاده دوگانه قرار گیرد، که هم برای نیازهای تجاری و هم برای نیازهای نظامی / شناسایی شده است.

چین برای سرکوب و کنترل میلیون‌ها اویغور و سایر اقلیت‌ها در سین‌کیانگ، و همچنین ساریکولی (زبان ساریکولی عضوی از زیرگروه پامیر از زبان‌های جنوب شرقی فارسی است که توسط تاجیک‌های چین صحبت می‌شود، یک دولت پلیسی با فناوری پیشرفته ایجاد کرده است. در چین به طور رسمی به عنوان "زبان تاجیکی" یاد می شود، اگرچه با زبان فارسی مرتبط در تاجیکستان که یکی از گویش های فارسی محسوب می شود متفاوت است.) که زمانی آزادانه با پسرعموهای فارسی زبان خود در واخان ارتباط برقرار می کردند. و گورنو-بدخشان از همبستگی فرامرزی ناراحت است. تقویت کنترل واخان ترجیح داده می شود، حتی اگر طالبان در آن دخالت داشته باشند.