نوروز جشن زيبای طبيعت ؛ پيوند انسان و طبيعت
نوروز جشن و شادمانی جهان و جهانیان است.
روز شادمانـی زمین، روشنايي آسمان، درخشش آفتاب، لطافت هوا ، جوشش آبشارها و مهرباني انسانهاست .
نوروز گذشت زمان و دگرگونی دوران و شروع فصل سبزه و طراوت و تجدید خاطــره خویشاوندی انسان با طبیعت است.
نوروز ترازوي اعتدال زماني است كه سور برابري سر مي دهد و از بوران و سوزان ، حال و هواي ميانه را بر مي گزيند و همان است كه همه دوستدار اين هوا و فضا مي شوند و مقدم نوروز را نيكو ميدارند و از اين ايام ، كام بهره را مي برند .
گذشت زمان نه تنها ازعظمت جشنهای نوروزی نکاسته است ، بلکه بر پایداری و شکوه گراميداشت آن افزوده است.
در اسطورها قدمت نوروز را به جمشيد شهريار بزرگ سلسله پيشدادی پادشاه بلخ نسبت داده و نوروز را "نوروز جمشيدی" هم گفته اند.
قبل از او دین شرک حاکم بود جمشید خاصان خود را فرا خواند و به آنان فرمان داد در این روز جامه های نو بپوشند، تن را به آب پاک بشویند و شادی کنند .
ابوریحان بیرونی در (التفهیم) می نویسد: « نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو، نام کردند زیـرا که پیـشـانی سال نو است و آنـچه از پس اوست از این پنج روز، همه جشنهاست و ششم فروردین ماه نوروز را بزرگ دارند، زیرا که خسروان بدان پنج روز حق های خشم و گروهـان بگزاردندی و حاجت ها روا کـردنـدی، آنـگاه بدین روز ششم خلـوت کردندی، خاصگان را و اعتقاد پارسـایان اندر نـوروز نخستین آنست که اول روزی است از زمانه و بدو فلک آغازید گشتن.
در نوروز نامه منسوب به خیام آمده اســت که: « سبب نهادن نوروز آن بوده است که چـون دانستند که آفتاب را دو دور بـوده یکی آن سیصد و شست و پنج روز و ربــعی از به اول دقیـقه حمـل باز آید، بـه همان وقت هر روز که رفته بود بدین دقیـقه نتواند آمدن چـه هـر سال از مدت همی کم شود، چون جمشــید این دو را دریـافت انرا نوروز نام نهاد و جشــن آیـین آورد. پـس از آن پادشاهـان دیـگر مردمان بدو اقتدار کردند
منشا و زمان پیدایش نوروز به زمانهای باستان برمیگردد .در شاهنامه فردوسی نيز بیان شده است که جمشید دستور داد تا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.
برخی از روایتهای تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان هم نسبت میدهد
نوروز یکی از جشنهای کهن جای مانده از دوران باستان است. مردم مختلف قرار گرفته در جغرافیای گسترده نوروز ، آنرا جشن میگیرند. نوروز آغاز فصل بهار است. نوروز در کشورهای افغانستان و ایران آغاز سال نو خورشيدي محسوب میشود ولي در ساير کشورهای حوزه نوروز مثل آسياي ميانه و قفقاز كه تقويم ميلادي رسمي است تعطیل رسمی ميباشد و به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته میشود.
زمان نوروز
نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز میشود. در دانش ستاره شناسی، اعتدال بهاری در نیمکره شمالی زمین به لحظه ای گفته میشود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان میرود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده میشود، و در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز از ماه حمل برابر است. نوروز در تقویم میلادی با ۲۱ یا ۲۲ مارس مطابقت دارد.
در دوران سلجوقیان، به دستور جلال الدین ملکشاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان از جمله خیام برای ساختن تقویم گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند. بر اساس این گاه شمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که هر چهار سال یکبار، تعداد روزهای سال را (به جای ۳۶۵ روز)، برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. طبق این قاعده، میبایست پس از انجام این کار در ۷ دوره، در دوره هشتم، به جای سال چهارم، بر سال پنجم یک روز بیفزایند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.
نوروز در دوران معاصر
نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم قرار داشته و هر ساله برگزار میشود. البته برگزاری جشن نوروز به صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومتها برای مدت زمانی محدود ممنوع بوده است. حکومت شوروی سابق برگزاری جشن نوروز را در برخی از جمهوري هاي آسیای میانه و قفقاز مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را به گونهٔ پنهانی و یا در روستاها جشن میگرفته اند. همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی نام دیگری بر روی نوروز میگذاشتند؛ به طور مثال در تاجیکستان، مردم با اطلاق جشن لاله یا جشن ۸ مارچ سعی میکردند که آیینهای نوروز را بدون مخالفت مقامات دولتی به جای آورند. همچنین در افغانستان نوروز با شور و شوق تجليل شده است ، حتي در زمان خفقان طالبان كه برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این گروه تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت میشناخت ولي مردم بهر طريقي اين جشن را برپا ميكردند
جغرافیای نوروز
منطقه ای که در آن جشن نوروز برگزار مي شود ، امروزه شامل حوزه وسيعي میشود ، ملتهاي مختلف فارغ از سرحدات قراردادي امروزي ، نوروز را تجليل مينمايند . آیینهای نوروز در این کشورها شباهتها و گوناگوني هايي با هم دارد . مثلاً در افغانستان سفره هفت میوه می چینند؛ اما در ایران سفره هفت سین میاندازند.
جغرافیای نوروز علاوه بر افغانستان و ایران و تاجیکستان شامل آسیای میانه و قفقاز و بعضی کشورهای خاورمیانه، كردها در تركيه عراق و سوريه و حتی مناطق بالکان ، در تاتارستان، چین شرقی (ترکستان چین - مردم اويغور )، بخشهایی از هندوستان و پاکستان نيز میشود.
کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند
ایران -افغانستان - تاجیکستان - جمهوري آذربايجان - ترکمنستان -عراق - ترکیه -سوریه -لبنان - ازبکستان - قرقیزستان - قزاقستان - پاکستان
بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان ،مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اجلاس (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) ، روز ۲۱ ماه مارچ را به عنوان روز جهانی عید نوروز به رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن میگیرند توصیف شده است.
در تاریخ ۸ میزان ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان میراث غیر ملموس جهانی، به ثبت جهانی رسید.
آیین های نوروزی :
- خانه تکانی
خانه تکانی یکی از آیینهای نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن میگیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز پاک کاری ، شستشو و تمیز میشوند. این آیین در کشورهای مختلف از جمله افغانستان ایران، تاجیکستان برگزار میشود.
- آتش افروزی
از زمان قديم آتش از عناصر چهارگانه اصلي بشمار ميرفت و آتش سمبل روشني و نور است كه زشتي و دشمني ، بدي و كدورت را مي سوزاند و از بين مي برد . فروختن آتش و دوره كردن آن از روزگار باستان معمول بوده است .
اين رسم نيز در مناطق مختلف با شيوه هاي كم و بيش شبيه به هم معمول است .
در افغانستان در گذشته ها مرسوم بوده است و اينك در سالهاي اخير خصوصا در هرات با برپايي چهارشنبه سوري و پريدن اكثرا طبقه جوان از روي آن باز رونق دوباره گرفته است .
در مناطق مركزى افغانستان نيز افروختن آتش كه الغو ناميده ميشود رواج داشته است و از قديم الايام مرسوم بوده است ؛ .
در ایران ، جمهوری آذربایجان و بعضي مناطق ديگر این رسم به صورت روشن کردن آتش در شب آخرین چهارشنبه سال متداول است. این مراسم چهارشنبه سوری نام دارد. پریدن از روی آتش در ایام نوروز در ترکمنستان نیز رایج است.
در بين كردها هم آتش افروختن و جشن گرفتن و شادي كردن دور آن مرسوم است . آتش بعنوان سمبل روشنايي و گرمى و دور آن بودن زيباييها و جذابيت هاى خود را دارد .
- سفره های نوروزی
سفره های نوروزی یکی از آیینهای مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن میگیرند.
سفره هفت میوه ویا هفت سین از سفره های نوروزی است که در افغانستان، ایران، تاجيكستان و آسياي ميانه و جمهوری آذربایجان رایج است. . در افغانستان، سفره هفت میوه متداول است. در این سفره، هفت میوه قرار میگیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد.
تهیه هفت میوه یکی از رسوم دیرین نوروزی در افغانستان می باشد
ميوه هاي ياد شده چند روز قبل در داخل آب گذاشته شده تا به صورت شربت درآيد و در روز اول نوروز به مهمانان نوروزي پيشكش ميگردد.
چیدن سفرهای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین مردم پاکستان هم مرسوم است
در ايران هفت سين مرسوم است در این سفره هفت چیز قرار میگیرد که با حرف سین آغاز شده باشد؛ مثل سرکه، سنجد، سمنو، سیب و..
سفره هفت سین در ایران آداب و رسوم خاصی دارد. روی سفره آینه می گذارند که نشانه روشنایی، شمع که نشانه نورو درخشش، یک کاسه آب که نشانه پاکی میباشد.
برای تزئین سفره از تخم مرغ رنگ شده استفاده میشود. همچنین بعد از ورود اسلام قرآن کریم نیز بر روی سفره قرارداده میشود. تمامی هفت سینی که چیده میشود یک معنی خاص را نیز به همراه دارند. مثلا سیب نماد زیبایی وتن درستی است؛سنجد به روایتی نماد عشق و محبت است؛سبزه سرسبزی زندگی؛سمنو برکت؛سکه رزق و روزی؛و سیر سمبل شفاو سلامتی است..
در جمهوری آذربایجان نیز بدون توجه به عدد هفت، بر روی سفره های نوروزی خود، شيرينجات ، تنقلات و آجیل قرار میدهند.
- غذاهای نوروزی
یکی از متداولترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته میشود، سمنو (سمنک، سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه میشود. در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند، این غذا طبخ میشود. در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیینهای خاصی همراه است. زنان و دختران در مناطق مختلف افغانستان، ایران ، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به صورت دسته جمعی و گاه در طول شب میپزند و درهنگام پختن آن سرودهای مخصوصی میخوانند.
پختن غذاهای دیگر نیز در نوروز مرسوم است. به طور مثال در بخشهایی ازافغانستان و ایران؛ سبزی پلو با ماهی، در ترکمنستان؛ نوروزبامه، در قزاقستان؛ اویقی آشار، در بخارا؛ انواع سمبوسه پخته میشود. به طور کلی پختن غذاهای نوروزی در هر منطقه ای که نوروز جشن گرفته میشود مرسوم است و هر منطقه ای غذاها و شیرینیهای مخصوص به خود را دارد
البته در مورد خوردن سبزي در شب نوروز اعتقاد بر اين است كه سبزي و خرمي آنان در طول سال دوام دار باشد .
- دید و بازدید نوروزی و عيدی
دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنتهای نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که آن را جشن میگیرند، متداول است. در برخی از مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در نوروز نیز رایج است و بازديد از فاميلهايي كه عزيزي را از دست داده اند در اولويت است .
رسم بر اين است ابتدا به ديدار بزرگان و نزديكان مي روند و اين ديد و بازديدها دو طرفه ميباشد و كوچكتر ها از بزرگترها عيدانه هديه ميگيرند
عيدي دادن و گرفتن در گذشته ها بيشتر مرسوم بوده است ولي اكنون هم در جاهاي مختلف بصورتهاي گوناگون وجود دارد .
- جشن دهقان
يكي از جشنهاي كهن نوروزي برگزاري جشن دهقان به ميمنت نوروز و تغيير فصل و آب و هوا و حيات مجدد زمين براي كشت و كار است
آنان به شهرها مي آيند و توليدات و حركات نمايشي خود را عرضه ميدارند و مردم و حتي مسئولين به تماشا مي نشينند.
- بازي و سرگرمی
در ساحه گسترده نوروز بازي ها و ورزشها و سرگرمي هاي گوناگوني انجام مي پذيرد
كشتي پهلواني ، سوار كاري و تخم مرغ جنگي با نامهاي مختلف در اكثر كشورهاي دارنده نوروز برگزار ميشود
بزكشي ورزش مورد علاقه مردم افغانستان كه با راه اندازي مسابقات در ايام نوروز شور و حال خاصي ايجاد ميكند.
از ديگر بازي و سرگرمي ها ميتوان گدي پراني ، نيزه زني ، نشان زني ، خروس جنگي و ... را نام برد .
طبیعت گردی يا ميله
مردم در روز سیزدهم نوروز ، به مکانهای طبیعی و سرسبز مانند پارکها، باغها، جنگلها و مناطق خارج از شهر میروند. این مراسم سیزده به در يا طبيعت گردي نام دارد. از کارهای رایج در این جشن، گره زدن سبزه و گفتن دروغ سیزده است. مراسم سیزده به در در مناطق غربی افغانستان ازجمله شهر هرات نیز برگزار میشود. با وجودی که روز سیزدهم در افغانستان جزو تعطیلات رسمی نیست، اما مردم این مناطق برای گردش در طبیعت، عملاً کسب و کار خود را تعطیل میکنند. مردم این منطقه همچنین اولین چهارشنبه سال را نیز با گردش در طبیعت سپری میکنند. علاوه بر این، ساکنان افغانستان، خصوصا شهریان کابل و شمال در طول دو هفته اول سال برای گردش به همراه خانواده به میله گل سرخ میروند.
- یکی دیگر از آیینهای نوروز که در آسیای میانه و کشور تاجیکستان مرسوم است، مراسم گلگردانی و بلبلخوانی است. گل گردانها از دره و تپه و دامنهٔ کوهها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده میدهند.
- در مناطق مركزي افغانستان شخصيت نوروزي وجود دارد بنام كمپيرك كه در نوروز با لباسهاي رنگارنگ و زيبا با كارواني از نوكران و چاكران و فرزندان به حركت در مي آيد و شكست زمستان را اعلام مي كند . در راه از مردم پول جمع ميكند و به نيازمندان مي دهد . ريش دراز ، كلاه بلند و تسبيح مخصوص به خود دارد . شخصيت نوروزي بمانند پاپا نوئل يا حاجي فيروز ديگران ؛
ندا دهنده پاياني زمستان و آغاز بهار شادي آور براي هر كوي و برزن است .
- جهنده يا علم مولا علی و ميله گل سرخ
مراسم خاص و ديدني بالا بردن جهنده مولا علي در مزارشريف و كارته سخي شهر كابل كه همه ساله با آغاز نوروز و سال نو بر افراشته ميگردد.
هزاران نفر از گوشه و كنار افغانستان و حتي از كشورهاي ديگر در اين مراسم اشتراك مينمايند و با اتحاف هديه و دعا سال خوش و نيكويي آرزو مينمايند.يكي از باشكوه ترين مراسم هاي نوروزي در افغانستان است كه ويژگيها و باورهاي خاص خود را دارد .
ميله گل سرخ نيز در مزار شريف و در مدت چهل روز به مناسبت روييدن گلهاي سرخ در آنجا برپا ميشود اين مراسم در پيوستگي با مراسم برافراشتن علم مولا علي است
نوروز جشن جهاني و نام آشناي عالميان است
اكنون جشن جهانی نوروز هر ساله در یکی از کشورهای حوزه نوروز برگزار میگردد که امسال این جشن بطور باشکوه در کابل تجلیل می گردد.
پيام جهاني نوروز صلح و دوستي ، اعتدال و ميانه روي ، احترام متقابل ، طراوت و سرسبزي و محبت كردن و انسان بودن ميباشد
هر روزتان چون نوروز زيبا و سبز باشد .
