محرم در شهر کابل
در آستانۀ ماه محرم قرار داریم. ماهی که در آن به روایت تاریخ، نواسۀ پیامبر اسلام برای آوردن اصلاحات قیام می کند و در این راه، جان، مال و خانوادۀ خود را از دست می دهد. این رویداد تاریخی با بار عاطفی گسترده بازتاب داده شده است. با رسیدن ماه محرم، فضای اجتماعی تغییر می کند و شهر، رنگ دیگری به خود می گیرد. اکنون در جای جایی از شهر کابل، پرچم ها و پارچه های سیاه و رنگین با شعارهای عاطفی «لبیک یاحسین»، «یا اباالفضل» و دیگر شعارها و روایت ها، بر افراشته شده است و صداهای مرثیه های حزین از گوشه و کنار شهر، شنیده می شود. در جاده های بزرگ نیز دروازه های سیاه پوش با شعارهایی در مورد قیام عاشورا نصب شده است.
اما با این همه شور و هیجانات و احساساتی که فضای شهر در رابطه به محرم ایجاد می کند، واقعیت درون اجتماعی چیز دیگری را حکایت دارد.در این مورد، چه در فضای مجازی و چه در درون اجتماع، در میان هواداران قیام عاشورا، با دیدگاه های متفاوتی بر می خوریم.
استاد عزيز الله شفق، انديشمند و سخنور تواناي كشور، تداوم مراسم عزاداري محرم را با شيوه كنوني مفيد نمي داند.
وي در روز يكم مارچ سال جاري به مناسبت گرميداشت از سالروز شهادت استاد عبدالعلي مزاري (ره) در مركز فرهنگي كاتب در هالند، در بخشي از سخنانش گفت:" با تداوم عزاداري هاي اين چنينی، امام حسين (ع) را تبديل به امام مرده ها نموده ايم".
وي در ادامه مي افزايد، تا امام حسين (ع) را دوباره امام زنده ها نسازيم و شيوه مراسم و عزاداري هاي ما متحول نگردد، ما هيچ دستاوردي از اين عزاداري ها نمي توانيم داشته باشيم.
استاد شفق در ادامه سخنانش بیان داشت:" امام و دين بايد براي حل مشكلات زنده ها باشد و اگر براي زندگي زنده ها نتوانيم از دين و امام بهره مند شويم، بايد مطمين باشيم كه براي مرده ها هيچ سودي از آن برده نمي توانيم".
همچنان شیخ سالم حسنی، استاد دانشگاه و یکی از روحانیون پیشتار در کابل، دیدگاه منتقدانه ای را نسبت به مراسم محرم در صفحۀ حساب کاربری فیسبوک خود نوشته است.
او جایگاه معرفتی در میان مراسم محرم را خالی می بیند.
بر اساس نوشتۀ آقای حسنی در صحفۀ فیسبوک اش، روحانیون و علما با برنامه هایی که در مساجد ارائه می کنند، پاسخ گوی نیازمندی جوانان و تحصیل کردگان نمی باشند.
آقای حسنی در مورد سینه زنی در ماه محرم گفته است که اگرچند یک برنامۀ جوان پسند است اما هیچ بار معرفتی را با خود ندارد.
در حاشیۀ تجلیل از محرم، بر افراشتن پرچم ها در سطح شهر، بلند کردن صداهای نوحه خوانی، سخنرانی و مرثیه سرایی در سطح شهر و از بلندگوهای مساجد، موضوعاتی اند که همیشه مورد بحث بوده اند.
برخی از شهروندان از این روند به گرمی استقبال می کنند و برخی های دیگر به این رویکرد دیدگاه خوشبینانه ای ندارند.
محمد یاسین محمدی یکی از طلبه ها حوزۀ علمیه در شهر کابل می گوید:"قیام امام حسین قیامی است تا قیامت و صدای آن باید همیشه بازتاب داده شود. وقتی صداهای نوحه و عزاداری از بلندگوهای مسجدها بلند می شود در حقیقت فراخواندن مردم به سوی قیام امام حسین است".
به گفته او، مردم در این ماه به طور واقعی عزا دار اند؛ به همین خاطر باید پارچه های سیاه و شعارهایی از امام حسین را که نشانه ای عزاداری است در همه جا بلند کنند تا همه بدانند که امام حسین برای همیشه زنده است.
حسین احمدی از دانشجویانی است که دیدگاه متفاوت تری دارد.
او می گوید: «بلند کردن پرچم ها و راه اندازی دسته های سینه زنی در روی سرک نمی تواند که تجلیل واقعی از قیام امام حسین باشد. این کارها در جامعه ای که چندین باور مذهبی وجود دارد باعث مشکل می شود. چنین کارها یک نوع زور آزمایی و برتری طلبی از سوی دیگران فکر می شود».
محمد ابراهیم، در کوته سنگی دکاندار است. دیدگاه او را نیز در بارۀ شیوۀ تجلیل از ماه محرم پرسیدم.
او در این مورد گفت: "ما سال ها است که در کنار دیگر برادران خود رفیقانه زندگی می کنیم. هیچ کدام به عقیده و باورهای همدیگر خود کار نداریم. نماز، دعا، روزه و دیگر اعمال مذهی خود را آزادانه انجام می دهیم. وقتی در ماه محرم می بینیم که صداهای نوحه و خواندن از هر سو تا نیمه های شب بلند است، همۀ ما را اذیت می کند".
او می گوید که چندین سال می شود که در این جا (کوته سنگی) دکان دارد اما هیچ وقت تکه سیاه بالای دکان خود نصب نکرده است.
او افزود:"من امام حسین را در دل خود دوست دارم. با کارهای ریایی دوست داشتن ائمه و امام حسین کار خوب نیست. در ماه محرم، برادران همسایۀ من، به احترام عقیدۀ من آهنگ بلند نمی کنند؛ من و بچه هایم هم با صدای بلند، نوحه و روضه گوش نمی کنیم".
میراجان در ده افغانان دکان کلچه فروشی دارد.
او در مورد تجلیل از ماه محرم چنین گفت: "برادران اهل تشیع و هزارۀ ما در دهه محرم، زیاد مصرف می کنند، دروازه های سیاه پوش نصب می کنند، بیرق های زیاد در موتر خود و در جاهای دیگر نصب می کنند، خوب است که به جای این همه مصرف، خیرات کنند و به فقرا کمک کنند".
به گفته او این بیرق ها کدام فایده ای ندارد و مردم وقتی این کار ها را از سوی برادران اهل تشیع خود می بینند، حیف می خورند که چرا در این حالت فقر، اینقدر مصرف می کنند.
برنامه ها و مراسم تجلیل از محرم و قیام عاشورا، آنطور که اکنون شکل گرفته است، از سوی قشر تحصیلکرده و روشن فکران جامعه، مورد نقد قرار دارد. روشن فکران جامعه، بر این باورند که مراسم تجملی می تواند علاوه بر این که ضرر اقتصادی را در جامعه بار می آورد، می تواند که تنش های اجتماعی را نیز باعث شود، چون در ایام محرم مرسوم شده است که اختلال شنیداری و دیداری در فضای عمومی جامعه پدید آید؛ این خود باعث می شود که یک اصطکاک اجتماعی را ایجاد شود.
